Motor Soruları
|
MOTOR
|
|
MOTORUN TANIMI VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİ Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinalara motor denir. Yakıtlarına göre motorlar, Dizel-Benzin-LPG li olmak üzere ayrılırlar. Benzinli motorun yakıtı benzin; Dizel motorun yakıtı Mazot (motorin); LPG’li motorun yakıtı ise LPG gazıdır. Silindir diziliş şekillerine göre motorlar sıra tipi, v tipi, yıldız tipi, boksör tipi şeklindeddir. Soğutma sistemine göre motorlar, su soğutmalı ve hava soğutmalı diye ikiye ayrılır.
Yanma sistemine göre motorlar, içten yanmalı ve dıştan yanmalı diye ikiye ayrılır. Araçlardaki motorlar içten yanmalı motorlardır. İçten yanmalı motorlar ise, mazot, benzin ya da motorin yakarlar.
Enkektörlerden püskürtülerek ateşleme yapılan motorlarda yakıt olarak motorin kullanılır.
Benzinli motorun ateşleme siteminin bazı önemli parçaları şunlardır:
Bezinli motorlarda bujinin görevi ateşlemeyi sağlamaktır. Benzinli motorlarda bulunan distribitörün en önemli görevleri endükdiyon bobininden gelen yüksek voltajı bujilere dağıtmanın yanısıra, pilatin ve meksefe yardımıyla yüksek voltajın oluşumunu sağlamak, ayrıca tevzii makarasıyla da elektrik dağıtımını sağlamaktır. YAKIT SİSTEMİ
Benzinli motorun yakıt sisteminin parçalarından bazıları şunlardır: Dizel motorun yakıt sisteminin parçalarından bazıları şunlardır: yakıt deposu, besleme pompası, mazot filtresi, enjeksyon pompası, enjektör, ısıtma kızdırma bujileri, yakıt göstergesi. Hava filtresinin görevi, karbüratöre giren havayı süzmek ve ve sessiz emiş sağlamaktır. Hava filtresinin tıkanmasını önlemek için basınçlı hava ile temizlemeliyiz. Öte yandan, hava filtresi tıkalı olan motor zengin karışımla çalışor. Filtre yine de temzilenmeden motor hala çalıştırılırsa motor boğulur. Karbüratör, emme manifoltu üzerindedir ve sadece benzinli motorlarda olur. Benzin-Hava karışımını ayarlar. Karbüratörin karıştırma oranı 1/15’tir. Jinkle devresinin görevi, soğuk havalarda motorun çabuk çalışmasını sağlamaktır. Jinkle devresi karbüratörde bulunur. Jinkle kelebeği, karbüratörün hava giriş deliği önünde bulunur. Yağ filtresi yağı süzer ve temizler. Silindir içindeki yanmış gazlar egzost manifoldu ile dışarı atılır. Egzost susturucusu, basınçlı olarak çıkan yanlış gazların sesini azaltır. Eğer aracın egzostundan fazla ses çıkıyorsasusturucu patlak olabilir. Supap ayarı, en önemli motor ayarlarından biridir. Soğuk ve sıcak ayar olarak ikiye ayrılır. Bir aracı kış şartlarına hazırlarken en önemli noktalardan biri hava filtresini kışlık pozisyona almak ve otomatik jinkle kışlık pozisyonuna çevirmektir. Araçta yakıt ikmali yapılırken motor stop edilir. Ayağımızı gaz pedalından çeksek bile motorun hala çalışmasını sağlayan devre rölanti devresidir. Yakıtın içinde toz-su-pislik vs. varsa motor tekleyerek çalışır. Yakıt sistemi ayarlarından biri rölanti ayarıdır. Boğulmuş bir motoru çalıştırmak için gaz pedalına sonuna kadar basılarak marş yapılır. Motor ısınıca stop ediyorsa karbüratöre de bakılmalıdır.
Araç kulanırken yakıt tasarrufu için Aracın fazla yakıt yaktığını anlamak için eksozuna bakılır. Eğer egzost rengi siyahsa fazla yakıt yakıyor olabilir. Yağlama sisteminin parçaları:
Karter-yağ pompası, Motorda yağın bazı görevleri:
Sürtünmeyi azaltmak, Karterin önemli görevlerinden bazıları: Motor bloğunun altını kapatmak ve yağa depoluk etmektir. Araçta motor yağı kontrol edilirken kontak anahtarı kapatılır ve 4-5 dakika beklenir. Yağ ölçümü yapılırken araç düz durumda olmalıdır. Yağ seviyesi yağ çubuğuyla ölçülür, ve yağın seviyesi yağ çubuğunun iki çizgisi arasında olmalıdır. Yağ seviyesi normalin çok altında iken motor çalıştırılırsa motor ısınır ve yanar. Motor yağı değiştirilirken motor sıcak olmalıdır. Motorlarda genellikle 20-50 W numara motor yağı kullanılır. Motorun yağı karterin altındaki tapa açılarak boşaltılır. Yeni motoryağı ise süpap muhafaza kapağı üzerindeki kapaktan doldurulur. Motor yağı ve yağ filtresi belli km’lerde mutlaka değiştirilmelidir.
Motorda yağ basıncı yoksa,
Motorun yağ eksiltmesinin sebeplerinden bazıları: Yağ yakan motorun eksuztundan mavi duman çıkar.
Marşa basılıp motor çalıştırıldığında yağ lambasının sönmesi gerekir. Su ile soğutma sisteminin bazı parçaları:
Radyatör, Radyatör, soğutma suyuna depoluk eder. radyatörün altında su boşaltma musluğu vardır. Termostat silindir kapağı su çıkışındadır. Motorun sıcaklığını çalışma sıcaklığında sabit tutar. Devirdaim pompası vantilatör kayışından hareket alır. Radyatördeki soğuk suyu su kanallarına yollar. Hava soğutmalı motoru, su soğutmalı motordan ayıran bir diğer özellik hava soğutmal motorda radyatör ve su pompasının olmamaısdır. Vantilatör kayışı V şeklindedir. Kayış gerginliği 1-1,5 cm civarında olmalıdır. Vantilatör kayışı hareketini krank mili kasnağından alır ve vantilatör kayışı devirdaim pompası ve alternatörü (şarj dinamosunu) çalıştırır. vantilatör kayışı koparsa motor hararet yapar. Soğutma sisteminde su azalıyorsa
silindir kapak contası arızalı veya radyatör delik, Motorun hararet yapmasının nedenleri:
->Radyatör peteklerinin tıkanması, Radyatöre konacak suyun seviyesi peteklerin üzerinde olmalıdır. Çok sıcak motora rölantide çalışırken ılık ve kiraçsiz su konur. Motor bluğundaki su kanalları pastan ya da kireçten tıkanmış ise motor fazla ısınır. Radyatöre konacak suyun içilecek temizlikte ve temiz su olması gerekir. Su olduğu halde motor fazla ısınıyorsa, termostat arızalıdır. Donmayı önlemek için radyatöre antifriz ilave edilir. Termostadı sökülmüş motor, gereğinden soğuk çalışır aşınmalar artar ve verim düşer. Motorun çok sıcak çalıştırılması motoru çekişten düşürür. Motor çok sıcakken radyatöre soğuk su konursa silindir kapağı ve blok çatlayabilir. Çok sıcak bir motorda radyatör kapağı ıslak bir bezle tutulup hafifçe gevşetilir ve buhar tamamen atılınca radyatör kapağı açılır. Araçta ısı (hararet) göstergesi çalışmıyorsa ısı müşiri arızalı olabilir. Motor, çalıştıktan sonra çalışma sıcaklığına gelmiyorsa kalorifer hortumlarında kaçak olabilir. Motor ısısının aniden yükselmesinin sebebi kayış kopması olabilir. Marş sistemi motora ilk hareketi verir. Parçaları:
-akü, Marşa basıldığında marş motorunun bediks dişlisi volanın üzerindeki dişlilerle kavraşır ve volanı döndürür. Volan da krankı döndürerek, motora gerekli ilk hareketi verir.
Marş durumunda marş motoru hiç dönmüyorsa: Motor çalışırken marş yapılırsa volan dişlidi, marş motoru ve marş dişlisi zarar görür. Marşa basıldığında marş motoru dönmez, korna da çalmaz ise sorun aküde-kutup başlarında olabilir. Akü başka bir aküyle takviye yapılacaksa her iki akünün (+) kutup başları (+) kutup başlarıyla, (-) kutup başları ise (-) kutup başlarıyla birleştirilir. Her iki akünün de voltajı aynı olmalıdır. Dijital göstergeli araçlarda akü takviyesi yapılmaz. Marşa basma süresi 10-15 saniyedir. Fazla basılırsa akü biter. Marş yapıldığında tık diye bir ses gelip, marş motoru çalışmıyorsa akü kutup başları gevşek olabilir. Vantilatör kayışı hareketini volant kasnağından alır ve pervaneyi -devirdaim pompasını- şarj dinamosunu çalıştırır. Kayış koparsa vantilatör pervanesi - devirdaim pompası ve şarj dinamosu hareket. ŞARJ SİSTEMİ Şarj sistemi, motor çalışmaya başladığı andan itibaren aracın elektrik ihtiyacını karşılar ve aküyü şarj eder. Şarj sisteminin parçaları:
alternatör, Alternatör, krank mili kasnağından vantilatör kayışı ile aldığı mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir. Bazı araçlarda alternatör değil, şarj dinamosu bulunur. Konjektör (regülatör), alternatörün ürettiği elektriğin volt ve akımını ayarlar. Aracın devri arttıkça alternatörden çıkan akım ve voltajı ayarlar, tesisata ve aküye gönderir. Şarj lambası, şarj sisteminin çalışmadığını ikaz eder. Yani alternatör, konjektör vs. arızasını belirtir. Bir araç için gerekli elektrik enerjisini şarj sistemi sağlar. Akü, motor çalışmazken ışık ve özel elektrikli alıcılatrı besler. Vantilatör kayışı çok sıkı ise alternatör yatakları bozulabilir. Vantilatör kayışının koptuğu "ilk olarak" şarj ikaz lambasından anlaşılır. Motor çalışırken ayağımızı gaz pedalından çekince far ışıkları zayıflıyorsa akü zayıflamış olabilir. Motor çalıştığı halde şarj ikaz lambası yanıyorsa vantilatör kayışı gevşek olabilir ya da alternatör kablo bağlantıları gevşek veya alternatör kömürü aşınmış olabilir. Aracın durdurulup kontağın hemen kapatılması gereken hallerden bazıları:
- Şarj ikaz lambasının yanması. Konjektör ayarı bozuksa akünün su kaybı çok olur. Araçta ampuller sık sık patlıyorsa veya akü su kaybı fazlaysa veya konjektör arızalı olabilir. Marşa basılıp motor çalıştığında şarj ikaz lambası sönmelidir. AYDINLATMA VE İKAZ SİSTEMİ Aydınlatma sisteminde, sigortalar, kablolar, farlar, park lambası, sis lambası, plaka lambası, gösterge lambası, iç aydınlatma lambası, bagaj aydınlatma lambası, gibi lambalar vardır. İkaz sisteminde, sinyaller, fren ikaz lambaları, geri vites lambası, korna bulunur.
Her elektrik elemanı gibi araçlarda bulunan aydınlatma ve ikaz sistemi gibi elektrikli devrelerde de:
Bu sistemlerin en önemli arızaları: Fren müşiri ikaz sisteminin bir parçasıdır. Farlardan bir kısmı ya da hiçbiriyanmıyorsa, sigortası atık olabilir. Flaşör arızalanınca sinyal lambası yanmaz. Sigortalar atıksa bunun yerine aynı amperde sigorta takılır. Far anahtarı bozuksa farlar yanmaz. Isı göstergesi çalışmıyorsa, ısı göstergesi müşiri arızalı olabilir. Aracın fren lambaları yanmıyorsa, fren müşiri arızalı olabilir. Fren lambalarından biri yanmıyorsa, yanmayan lambanın ampulu yanmış olabilir. Farların bakımı yapılırken, far ayarı yapılır. Farlardan biri sönük yanıyorsa far kablo bağlantısı gevşemiş veya paslanmış olabilir. Sigortanın görevi, kısa devre olduğunda sistemi korumaktır. GÜÇ AKTARMA ORGANLARI Güç aktarma organları sırasıyla: Debriyaj, vites kutusu, şaft, diferansiyel, akslar, tekerleklerdir. Difarensiyelin görevi, gücü arttırmak, kendine gelen hareketi 90 derece kırıp akslar yardımıyla tekerleklere iletmek, virajlarda içteki tekerleği az, dıştakini fazla döndürerek kolay ve rahat viraj almayı temin etmektir. Kavrama (debriyaj) motorla vites kutusu arasındaki irtibatı keserek vites değiştirme olanağı sağlayan aktarma organıdır. Akslar, diferansiyelin hareketini tekerleklere iletirler. Vites kutusu, aracın hızını ve gücünü ayarlar. Araç hareket halindeyken ayağımız debriyaj pedalı üzerinde devamlı durursa debriyaj balatası aşınır. Aracın ilk çalışması esnasında bir miktar gaz verildikten sonra debriyaj pedalına sonuna kadar basmanın faydası vardır. Debriyaj balatası yağlanırsa debriyaj kaçırır. Debriyaj teli koparsa araç vitese geçmez. Vites değiştirirken debriyaj pedalına basılır. Araç geri vitese takılmak istendiğinde takılmıyorsa, debriyaj pedalından ayak çekilip yeniden basılır. Aktarma organlarında yağ olarak, dişli yağı kullanılır. Vites değiştirirken ses geliyorsa, debriyaja tam basılmamıştır. Ani ve sert duruş kalkış yapmak debriyaj balatasını sıyırabilir. Vites kutusu bakımı yapılırken yağa ve yağ kaçağına dikkat edilir. LASTİKLER Lastiklerin yeri, her altı ayda bir ya da her 10.000 km’de yer değiştirilerek aşınmalar denklenmelidir. Lastiklerdeki ağırlık dengesinin bozukluğu demek olan balans oluşursa araçta titreşim oluşur. Bu titreşimler en çok direksiyon simidinde hissedilir. Lastik değiştirilirken kriko takılınca el freni çekili olmalıdır. Lastiklere normalden az hava basılırsa lastikler sürekli olarak ortadan aşınırlar ve araç titrer. Aracın lastikleri araca binileceği zaman kontrol edilir. Dubleks lastik iç lastiği olmayan lastiktir. Karlı havalarda zincir çekici tekerlerin ikisine de takılır. Isınmadan dolayı lastik hava basıncı artmışsa hiçbirşey yapılamaz. Latiklerin üzerindeki rakamlar lastik ebatlerını belirtir. Bir tekere dubleks, diğer tekere şamyelli lastik takılırsa araç bir tarafa çeker. Bijonların temizliği kuru bezle yapılır. Araçta el freni duran aracı sabitlemek için kullanılır. El freni kopmuş ise el freni tutmaz. El freni çekili durumda unutulup yola devam edilirse kampanalar ısınır ve fren tutmaz. Araç üzerinde 3 tip fren bulunur:
-Motor freni (kompresyon freni)
Ayak freni 3 tiptir: Fren sisteminin bazı parçaları şunlardır:
-Fren pedalı Havalı frenli bir araçta üsttekilere ilaveten hava tüpü ve kompresör bulunur. ABS frenin avantajları, frenlerken direksiyon hakimiyetini bozmaması ve fren mesafesini kısaltmasıdır. Fren yapılmasına rağmen aracın hızı azalmıyorsa, fren hidroliği yok veya azalmış hatta fren ayarları gecşek olabilir. Fren sistemine yağ sızmış olabilir. Fren sisteminde kaçak olabilir. Soğuk havalarda el freni çekil durumda bırakılırsa fren balataları donarak yapışır. Fren sisteminde hidrolik azalmışsa hidrolik yağı ile takviye edilir. Ayak frenine basıldığında ön ve arka tekerlekler birlikte durur. Araç çalışıyor fakat hareket ettirilemiyorsa el freni çekik olabilir. Aracın kampanaları aşırı ısınmışsa fren ayarları bozuk olabilir. Ön lastiklerin biri yeni biri eskiyse frenlerken araç bir tarafa çeker. Westinghouse tipi frenli bir arabada hareket halinde iken motor stop ettirilirse asla fren tutmaz. Hava frenli araçta hava basınç göstergesi basınç göstermiyorsa araç olduğu yerden kaldırılamaz. ÖN DÜZEN SİSTEMİ Ön düzen sistemi, aracın dönüşünü sağlar. Direksiyon simidi, direksiyon mili, sonsuz dişli, sektör dişli, rot, eğri rot, kısa rot, rotbaşı bu sistemin bazı parçalarıdır. Direksiyon kutusu yağı kontrol edilmelidir. Araçta çekme, gezme vs. varsa servise gidilmelidir. Kamber/ Kaster/ King-pim/ rot ve direksiyon kutusu ayarları gibi ayarları vardır. Ayarsızlık ve dişlilerin aşınması, direksiyon boşluğu artırır. Ayrıca rot başlarının aşınması ile direksiyon kutusu arızaları da direksiyon boşluğunu artırır. Ön düzen ayarları bozuksa ön lastikler içten ve dıştan aşınır. Direksiyon zor dönüyorsa lastik hava basıncı normalden azdır. SÜSPANSİYON SİSTEMİ Süspansiyon sistemi, araç tekerlerinin aracın şasi ve gövdesiyle birleştirildiği sistemdir. Yaylar (helezon yay), yaprak yaylar (makaslar) ve amortisörlerden oluşur. Helezon yaylar otomobil türü araçlarda makaslar ise genellikle ağır hizmet araçlarında kullanılır. Yaylar, yoldan gelen darbe titreşimleri üzerine alır. Yayların salınımını amortisör kontrol eder. BAKIMLAR Günlük bakımda motorun yağına, suyuna, fren hidroliğine, yakıtına, lastik hava basınçlarına, ışık ve ikaz sistemlerine bakılır. Haftalık bakımda vantilatör kayışı gerginliği, akü bakımı yapılır. Akü bakımı yaparken akü dış yüzeylerinin ve kutup başlarındaki oksitlerin sodalı su ve sıcak su ile temizlenmesine, plakaların 1 cm üzerine kadar saf su ilave edilmesine, eleman kapak deliklerinin açık tutulmasına, kışın akü donmasın diye akü tam şarj ettirilir, dijital göstergeli araçta asla akü takviyesi yapılmaz. Akü kendiliğinden boşanıyorsa akünün üst kısmında pislik birikmiştir. Kısa devreden dolayı yangın olursa akü kutup başları çıkarılır. Akü 2 kutp başı arasında her iki kutup başına değen bir madeni parça konsa akü kısa devre olup patlar. Yağlı tip hava filtresinin bakımı yapılırken sökülen parçalar gaz yağı ile temizlenir. Yeni bir araçta 0-2000 km arası ilk kullanım süresine rodaj denir. Rodaj süresi çalışan parçaların birbiriyle alışma süresidir. Rodaj süresince aşırı sürat yapılmaz, ani duruş kalkış yapılmaz, motor tam güç konumunda çalıştırılmaz, uzun süre sabit hızda gidilmez. DİZEL MOTORA AİT BAZI BİLGİLER Dizel motorlarda silindire sadec hava doldurulur ve yanma sıkıştırılmış havanın üzerine enjektörden yakıt püskürtülmesiyle sağlanır. Dizel motorların yakıt sisteminde günlük yaplacak işlerden biri mazot-su ayırıcısı veya filtre ya da yakıt deposundan yakıt sisteminin suyunun alınmasıdır. Dizel motorlarda yanma enjektörden yakıt püskürtmekle olur. Enjektörler kendilerine enjeksyon pompasından gelen mazotu silindirlerdeki sıkıştırılmış havanın içine püskürterek yanmayı sağlarlar. Enjeksyon pompası, besleme pompası ile depodan gelen yakıtı basınçlı olarak enjektörlere yollar.
Dizel motorun çalışmamasının bir nedeni, hava yapmış olmasıdır. Hava yapmanın nedenleri: Dizel motorlarda egzost dumanı siyah çıkıyorsa yakıt pompasına, enjektöre ve hava filtresine bakılır. Ayrıca dizel motorlarda marş yapıldığında marş motoru dönüyor ancak motor çalışmıyorsa yakıt filtresi de takılı olabilir. Özellikle soğuk havalarda dizel motoru kolay çalıştırabilmek için kızdırma bujileri kulanılır. |